Bilbao - Tokyo - Bilbao

BLOG BERRIAREN LEHENENGO SARRERA: ASIAREN NONDIK NORAKOAK

Dakigunez, Europan aniztasun kulturala nabaria da eta mugen gainetik zabaltzen dira hizkuntzak, gizarteak eta musikak…

Hain txikia izan arren, Europan, inperio historikoez aparte, denetarik dago. Herri baztertuak, gurea bezalakoak, nonahi daude, Espainian zein Frantzian, Italian, Alemanian, Erresuma Batuan, Finlandian, Grezian, Suitzan edo Errumanian.

Asian gauza bera gertatzen da, maila altuago batean, baina.

Gero eta alde handiagoak auzoko herrien artean, gero eta dibertsitate handiagoa, hizkuntza familia gehiago, arraza eta kolore gehiago, etab.

Horrek ikaragarri erakartzen nau, eta holako bidaia egitea bururatu zitzaidan, urtebete batean kultura horiek guztiak ezagutzeko aukera edukitzea zorte ederra izango litzatekeelakoan.

Ez dago zertan galdetu, motxilero moduan bidaia egingo dut eta.

Euskal Herritik zuzen irtenda, Mendebaldeko Europako lurraldetatik igaroz, trenak eramango nau Moskuraino.

Europako hiriburuak (Londres, Paris, Berlin) zeharkatu eta gero Ekialdeko Europarantz joko dut.

Polonian, non lehenago inoiz egon ez naizen, Varsovia eta Krakovia bisitatuko ditut, eta agian hurbil dagoen Eslovakian bueltatxo bat emango dut.

Azkenik, Ukranian emango ditut Errusiarako pausuak.

Errusian bertan, Moskutik Vladivostokera doan trena, transiberianoa deritzona, hartuko dut, hemen eta hor geldiuneak egiten.

Vladivostoketik itsasontzi batek Errusiaren Pazifikoko kostaldearen eta Japoniaren arteko zerbitzua betetzen du.

Berehala Tokio azalduko zait Japoniaren ekialdeko itsasertzean.

Benetan dagoen distantzia, lur eta itsaso kilometro bakoitza, gorputzean nabaritzea… hori pentsamendu itzela! Bilbo eta Tokio ez daude elkarrengandik hain urrun, hori badirudi ere.

Mundu ñimiño honetan, sarritan uste ditugun alde handiak ez dira hainbesterakoak.

Jakina, itzulerako bidaia joatekoa baino askoz luzeagoa izango da. Nolabait muturreko helmuga da Tokio, eta ez du esan nahi bidaiaren erdian egongo naizenik, horrezkero jada etxetik hurbilago egongo naiz baizik.

Japoniatik Hego Koreara, eta handik Txinara.

Txina herri erraldoia da, kontinente oso baten modukoa, eta hor nahiz Indian emango dut denbora gehiena, bi hilabete bana kasik.

Mongolia ere gustuko izango nuke bisitatzea, iparreko Txinatik ihesalditxoa egiterik egongo balitz.

Hurrengo geralekua Indotxina: Tailandia, Vietnam, Laos, Cambodia eta Birmania.

Hortik Txinara berriro Nepalera eta Indiara iristeko.

Kontinente indiarran egon ostean, Txinan zehar Erdialdeko Asiara ailegatuko naiz: Kyrgyzstan, Tajikistan, Uzbekistan eta Turkmenistan.

Azken zatia Iran, Kaukasoa (Azerbaijan, Georgia eta Armenia) eta Turkia izango dira.

Istanbulen gurutzatuko dut Asia eta Europa banatzen dituen itsasartea.

Hauxe da ibilbide osoa.

Bilbotarrontzat gure mundu osoa Bilbon hasi eta Bilbon bukatzen den moduan, horrela egingo du bidaia honek, era biribilean.

Ttipi-ttapa, pixkanaka Asiara hurbilduz joango naiz hilabete honetan zehar, eta udaberrirako hondoraino sartuta egongo naiz: Japonia, Hego Korea, Txina.

Tartean abenturak, pasadizoak eta mota guztietako gertakizunak jasoko ditut.

Horren guztiaren berri hemen izango duzue.

Euskal Herritik Mundurat

Herri txiki bat gara.
Europako txikienetariko bat, baina Mendebaldeko zentralitate abantailatsua daukagu.

Sustraiak ongi errotuta, atzerrirantz jo behar dugu.

Euskal herritarrek betidanik historiarekiko eta hizkuntzekiko interesa adierazi dugu, agian gureak lapurtu baitziguten.
Erakunde publikoek ez diote herriaren borondateari kasurik egiten, eta hizkuntza eta musika baino ez daukagu eremu libre, herri bat gara, herririk gabeko herri bat, eta gauden lekuan gaudela herri bat izango gara, barnean daramagu eta.
Gure barnean herriaren zati bat daramagu, edonora. Nahiz eta nomada bihurtu, erroak non geneuzkan badakigu.


Hizkuntzak jakin behar ditugu, gaztelera, frantsesa, ingelesa, alemaniera... munduan erraz mugi gaitezen, gurea dena nonahi heda dezagun.


Aberriari begiratuz, etorkinei ateak ireki behar dizkiegu, gure kultura aberasteko eta sustatzeko, biziraun dezan era bakarra da hori.

Halaber, gure auzokoak kontuan hartu behar ditugu, gazteldarrak, kantabriarrak, aragoiarrak eta gaskoiarrak.


Hemendik animatzen zaituztet, herria garatzera, ez jaioterrian soilik, lurralde arrotzetan ere baizik.

Irten gaitezen euskaldunok! Bidaiatu!
Eta itzultzean, ikasitakoarekin gure herri goxoa handitu.

Bihar Euskal Herritik at abiatuko naiz, eta gutxienez urtebete batean ez naiz bueltatuko.

Hiru Irlandak

Hona hemen Irlanda irlaren zatiketak dakarren erakusgarria.
"Utzi pasatzen" (eman bidea) trafiko seinale honek Irlandaren egoera ordezkatzen du.

Baina ez okertu, nolabaiteko fikziozko hiru Irlanda hauek Irlanda bakar baten isla dira, Patrizio santuak hirusta landarez baliatuz hirutasun santua azaldu zuen moduan, irudi hauek desberdintasunak azpimarratzeko asmoa daukate.

Argazkiak Derry, Kilronan eta Galway (Doire, Cill Rónáin eta Gaillimh, irlanderaz) hirietan, hurrenez hurren, hartuak dira.



Alde batetik, Irlandako Errepublikan ingelesezko hautuak (YIELD) Erresuma Batuko ohikoarenetik (GIVE WAY) urruntzekoa da, zergatia ez dakit, historikoa omen da.

Seinalearen beheko testua, txikiagoa, gehigarria besterik ez da, normalean Yield bakarrik dago ageri, "amore eman" esan nahi duena.

Ipar Irlandan aitzitik, britainiar aginpean, seinale guztietan Give Way (eman bidea) ikusgai dago.

Beste aldetik, Irlanda irla eremu administratibotan ez ezik, linguistikotan ere dago banatuta.

Badakigu Erresuma Batuak Hegoa eta Iparra banatzera behartu zituela, baina beste zatiketa honek irlaren Mendebala eta Ekialdea aldentzen ditu eta, are txarrago, irlandarrek beraiek inposatu zuten.

Nafarroako eredua gogoarazten diguna, eremu linguistikotan mugatuta dago Errepublika, eta irlanderak zati txiki batean bakarrik "babes berezia" merezi du:

Gaeltacht deritzonean, berezko hizkuntzak bizirik mantendu duelako lurraldean.

Independentzia lortu ondoren, irlandera lehenengo hizkuntz izendatzea ekimen aitzindaria izan zen, bere garaian, hala ere egun motz geratu dira harrezkero egin zirenak.
Irlanderaren egoera egundoko porrota da, hizkuntz gutxituen arteko adibiderik ezagunena.

Lehentasuna ez zioten eman, edo ez zioten eman nahi, berezko hizkuntza berreskutzeari, errepublikaren independentzia baino bi mende lehenago ingelesez Dublinen soilik mintzatzen zela jakinda ere.

Antza denez, Ipar Irlandako iraultzaileek argiago zeukaten hizkuntzak nazioaren osatzean ardazko eginkizuna zeukala, Ulsterreko irlandera Erresuma Batuaren barruan dagoen herrialdean jada galduta zegoen arren.
Beste kontu batzuetan gaindi, ofizialtasunak ez duela normalizazioaren bidean zeharo laguntzen zalantzarik gabe erakutsi du Irlandako etsenpluak.
Burujabetzak ekonomian eta ongizate orokorrean aurrerapenak ekarri ei zituen, hizkuntzan, ordea, ez: 20.en mendearen hasieran irlandera leku gehiagoetan hitz egiten zen.


Praktikan, arlo publikoko lanpostua lortzeko ezagutza erakustea Gaeltachten baino ez da beharrezkoa, nahiz eta Errepublika osoan unibertsitatean sartu aurretik derrigorrezko proba egin behar.
Proba horretarako ahalegin handiak ematen dituztela ikasle irlandarrek entzunda daukat, eta ez dute probetxuzko ezer lortzen, zeren eguneroko bizitzan (Gaeltachtetik kanpo) ez baitago hizkuntza erabiltzeko eremurik.


Gaelikoen Irlanda, egiazkoa beharbada?

Irlandan bi alditan egon naiz.
Batean, Ingalaterrako Bath hirian Erasmusen ikasten ari nintzela, bidaia labur bat egin nuen, Dublinetik Corkera, handik Killarneyra, Adarera eta Limerickera azkenik.
Irlaren hegoaldeko erdia, esan daiteke (zoritxarrez, Kerry eta Dingle bisitatzeko astirik ez nuen izan).

Bestean, luzeagoa izan zena, ipar osoko itsasertzetik bidaiatzea neukan asmoa.
Beraz, Dublinetik iparralderantz abiatu nintzen (Drogheda, Belfast) gero mendebaldera (Derry, Donegal, Sligo, Westport), ondoren Connemarara eta Aran irletara eta hurrengo Galwayera.

Belfasten hiriaren alde "katolikoan" eskola batean irlandera irakasten zuen gizon batekin egoteko aukera izan nuen.

Donegal konderrian zein Connemaran irlanderaren erabilera hedatua nabaritu nuen; tokiko autobusetan, pub galduetan etb. irlandera zen eguneroko mintzaira.
Izan ere, ferryari itxaroten orduak eta orduak eman nituen taberna batean geundenon artean neuk bakarrik erabiltzen nuen ingelesa haiekin komunikatzeko.

Itsasontzia hartuta, Aran irletara ailegatu nintzen, Irlandako leku irlandarrenetarikoak, agian.

Han egon nintzen ostatuaren jabearen senide batek epailea nahi izan zuen.
Hori dela eta, irletara joan zen egonaldi bat han pasatzera, bere irlandera hobetzera.
Natural deritzot nik hango jendeekin lan egingo duen batek euren eguneroko hizkuntza ondo ulertzeko zeukan intentzioari.

Euskal Herrian, nik dakidala, epailea izateko euskararen betebeharrik oraindik ez dago, ezta Gipuzkoa sakonean ere, tamalez.
Irlandakoa aurrerapen txikia ote?



Laburbilduz, kontuan izan behar dugu ofizialtasunak ezer gutxirako balio izan zuela irlanderaren kasuan, gizarte-borondaterik ezean.
Inperialismoak giharra erakutsi du eta ingelesak garaitu du partida.

Non datza ardura? Nori lepora genezaioke errua?
Orobat, zeukaten helmuga irla osora zabaltzea ez zela izan daiteke.


Dena dela, norantz jo nahi dugun jakin behar da eta, hizkuntzaren sustatze eta bultzatze-prozesuan, harantz abiatu.

Bordele

Hil honen hasieran Bordelen egon nintzen

Europa kitatu baino lehen egiten ari naizen bidaien barnean dago; hurrengoa, urtarrilean, Londresera izango da.


Ez neukan asmo argirik, hiriaren arima sentitzearena baldin ez bazen.
Aspalditik hemendik alde egiteko ideia neure burutik dabil, eta Bordele beti egon da aukera erakargarrienen artean.

Gaskoniako kulturarekiko interesak ere bultzatu du erabakia, Bordele auzoko lurralde horren hiri garrantzitsuena delarik.



"Gaskoi" hitzak bere zentzua galdu du Hego Euskal Herrian.
Jadanik ez dakigu zer esan nahi duen, ezaguna zaigu baina ezin diogu esanahi jakin bat egotzi.
Batzuentzat gaskoia eta Iparraldekoa gauza bera da, Iparraldetar guztiak gaskoiak direlakoan, besteentzat gaskoiak erdi aroko euskaldunak ziren.
Gutxi batzuk D'Artagnan eta Cyrano de Bergerac gaskoiak zirela gogoratzen dira.


Baionako karriketan poeta gaskoien omenez eskainitako plakak aurki ditzakegu.
Iraganaren kontu bat dela pentsatzen dute gehienek, oro har.

Egia esanez, Ipar Euskal Herrian euskaldunen eta gaskoien arteko muga ez da inoiz batere zehatza izan, zeren muga linguistikoa baitzen, eta ez lurraldekoa.

Euskal Herriari dagokion lurraldean gaskoiera hitz egiten da: Aturrialdean.
Gaskoniari dagokionean ere euskara hitz egiten da: Oloronaldean, Eskiulan.

Gaur egun, abertzaletasunetik euren kultura eta historia uko egin dizkiegu gaskoiei, herri milenarioaren lelopean antzinako euskal herri handiaren mitoak ez dio Gaskoniari lekurik uzten: "han, lehen, euskaldunak omen zeuden; orain, berriz, gabatxoz jendeztatu da".
Ironikoki, gabatxo hitza bera gaskoieratik dator.

Pabe, Bokale, Bordele, Akize... Gaskoniako zenbait hirik euskaraz izen bereziak dauzkate, gaskoiera zaharretik hartuak.

Euskarak, mailegu erromantzez josita, gaskoierari askok zor dizkio:

mespretxu, hornitu, abiatu, solairu, masaila, pitzara, beira, saiatu, ostatu, sarraila, bailara, kai, txistera, ganibet, sasoi, ausarta, herdoil, harrapatu, kausitu...


Halaber, xarnegoak deitzen zieten euskaldunen eta gaskoien artean osatutako familiei, sarritan Aturri ibaiaren aldean.


Ipar Euskal Herritarrentzat, Bordele euren hiri nagusia da; Akitaniako hiriburua izanez, hara begiratzeko joera daukate.


Eta ez al zen Akitania euskal herri zaharraren lurraldea izan?
Han topatu ziren euskararen antza zeukaten lehenengo hitzak.

Akitania hitzatik Guiana hitza datorkigu, Hego Amerikan Frantziak daukan kolonia bezala.

Izan ere, euren neurriak kontuan hartuta, Euskal Herri atlantikoarra Bilbo eta Bordele hirien artean kokatzen da, hauexek dira hiri garrantzitsuenak euskal herritarrentzat, batzuek Bilbora begira, besteek Bordelera, ez dago parean jar daitezkeen beste hiririk.
Iruña, ostera, hego-hegoaldean (erditik zeharkatzen duten mendien beste isurialdea) daudenentzako hiria daukagu, bere garrantzi historikoa ez ahantziz.


Nire etorkizuna Bordelen ei datza.
Estatu espainiarretik ihesika, Garonako porturaino eraman nazakete geroaren haizeek.



Bisitaren bitartean, kale bordelesetan ibiliz, kutsu britainarra igarri nion hiriari.
Zeharo galanta eta xarmaduna, zalantzarik gabe.
Era berean, Frantzian eta Erresuma Batuan soilik topatzekoak diren etxe motak behatu nituen, Espainian seguruenik ez daudenak.



Bere aire freskoak eta giro alaiak ilusioa piztu zidaten, nolanahi ere.

Nihon Jaia: Dragoi berdearen barruan.

Duela aste gutxi Japoniari buruzko bigarren jaialdia ospatu zen Bilbon.

Hasieratik zein lekutan izango zen ez zegoen argi, baina, ate-irekitzea arestian izateagatik, non eta Miribilako kiroldegi berrian egin zen.

Eraikin berri honen ezaugarririk bitxiena bere azaleko egitura da, dudarik gabe.

Kanpoko gainazal osoa (beheko aldea izan ezik, ateak eta zutabeak dauden gunea) ezkatez egindako estalki zilindrikoa dauka.

Gainera, ezkata hauek erronboideak dira, azpiko mutur zorrotz-zorrotza dutenak, eta berde bizi batez margotuak, tonu ezberdinetan. Bata bestearen gainean jarrita daude, euriaren kontrako armadura itxia izango bailiran.

Bere osotasunean, dragoi baten bizkarra ematen du eraikinak.


Egia da lehenago Japoniatik zetorren guztia gehiago maite nuela, baina afizio hori ez da niregan batere desagertu, eta oraindik oso gustoko daukat.

Izan ere, orain dela urte batzuk japoniera denboraldi batez ikasi nuen, Bilbon bertan irakasle japoniar batekin, eta hitz askoek nire buruan jarraitzen dute, ni konturatu gabe.

Euskarak eta japonierak benetan elkarren antzekotasuna partekatzen dute, fonetika, morfologia eta sintaxi arloetan, eta tankera berdina duten berba multzo bat dauzkate.
Beraz, euskaldunontzat errazagoa da hizkuntza hori ikastea.


Erakustaldiari erreparatuz, denetarik apur bat zegoen.
Noski, esparruaren gehiena erakusketek hartzen zuten, hala ere, ekitaldientzako guneak zabalak ziren: eszenatoki handi bat, tatami bat eta zenbait toki mahai eta aulkiekin (tailer eta jolasentzat).


Erakusketen artean, nabarmenenak ziren kimonoak, yukatak, bonsaiak eta ikebana.

Kimonoak eta yukatak Japoniako jantzi tradizionalak dira, oihal atal bakar batez eginak, gizonezkoentzat zein emakumezkoentzat, nahiz eta azken hauek deigarriagoak izan, udan zehar erabiltzen diren yukatak, batez ere.


Zuhaitz txikiak lortzeko asmoz inausketa eta zainketa berezien teknika Japoniatik badatorkigu ere, mundu osoan ezagun ditugu bonsaiak.
Dena den, ale ikusgarriak zeuden hor, Asiako eta Europako motakoak. Txunditu ninduten hosto eta adar xehe-xeheak zeuzkaten zuhaitxo horiek.





Botanika sailan ikebana ere sar genezakeen.
Heian garaiko budismoarekiko eta gorte inperialekiko erlazioan sortua, ikebana loreak taxutzeko artea da.
Ni ez naiz artelan horiek begibistan bere neurriz estimatzeko gai, baina bazeuden lore-sorta adibideak, loreontzietan ondo apainduta.



Horretaz gain, jardunaldiek zirauten bitartean gisa ezberdineko tailerrak eskaintzen ziren, hala nola, zeinu japoniarrak (kanjiak) tintaz eta pintzelez idazteko era (shôdô), eta xake japoniarra deritzon go jolasaren oinarrizko arauak irakasteko ikastarotxoa.


Origami tailerrarik ez nuen ikusi, erakusmahai baten gainean arte honen emaitza batzuk egonagatik.
Origami mendebaldean papiroflexia deitzen den papera estaltzeko arte japoniarra da. Paperezko kurriloek Japonian zorte onarekin lotutako esanahia daukate, eta oso arruntak dira.


Baina, zer esanik ez, jaialdiaren ardatza ekitaldiak ziren.
Nik neuk askoetara asistitzeko aukera izan nuen eta denbora ez nuen edonola ere galdu.

Larunbatean berandu heldu nintzenez, sukaldaritza japoniarraren gaineko hitzaldi-eztabaida bukatzekotan zegoen. Beren-beregi eraman zuten sukaldari japoniar ezagun bat ikuslegoaren galderak erantzuten zebilen.
Ni iritsi baino lehen, fugu, puxika-arrain pozoitsua, jendeaurrean prestatu omen zuen.

Ospe handiko sukaldaritza dugu Japoniakoa, eta kiroldegiaren bazter batean Gernikako Ikegutxi jatetxeak sukalde inprobisatua egokitu zuen.
Antza denez, Ikegutxi jatetxea Euskal Herrian daudenetik sukaldari japoniarrak dauzkan jatetxe bakarra da.
Gyûdon (okela, behikia, arrozarekin) katilu goxo bat lortu nuen txoko hartan.


Arratsaldean kontzertuak egon ziren.
Lehen ez nuen inoiz musika japoniarra zuzenean entzun, baina ezagutzen banituen musika tresna tradizionalak.
Egun hartan taiko, shamisen eta shakuhachi jotzen zituzen, igandean berriz, koto biren saioa egon zen.
Igandean ere, dantzarekin batera shamisen jo zuten, eta shakuhachiren solo luze baino luzeagoa eskaini zen.
Taiko talde berberak bi egunetan errepikatu zuen.



Labur azalduz, taikoa Japoniako danbor erraldoia da, shamisena kitarra moduko musika tresna bat, shakuhachia txirula japoniarra eta kotoa altzoan jartzen den harpa mota bat.




Borroka-arteen emanaldiak ere egon ziren.
Larunbatean begietsi nuen lehena jûjutsua izan zen, kolpeak dotore ekiditzeko teknika-bilduma dena, jûdôa hauetako mota bat delarik.
Izan ere, jû hitzak "dotore" esan nahi du, jutsu teknika eta dô bidea.
Polita baina apur bat mantsoegia.


Jarraian, kendô borrokaren teknika pilo bat erakutsi zuten.
Ken berez "ezpata" izan arren, erabiltzen zituzten armak katana, bokuto eta naginata ziren.
Bokuto edo bokken egurrezko makila bat da, eta naginata oso lantza luzea (bi metrokoa).


Astiro-astiro egin zituzten ikasitako mugimenduak; alabaina, oro har aparteko espektakulua izan zen.


Igandean, ostera, aikidôrekin hasi ziren emanaldiak.
Dozenaka pertsonek hartu zuten parte, gazte-gazteak eta zaharrak era berean.
Dirudienez, borroka hau belauniko eta arrastaka gehienez praktikatzen da, hainbeste jende zegoen aldi berean mugitzen zeren erakustaldi hori besoz eta hankaz osatutako zurrunbilo bilakatu baitzen. Nik dakidala, denbora osoa zoruan ematen zuten.



Geroxeago, beste kendô talde desberdin bat azaldu zen, iaidô ere egiten zuena.
Borroka bi horien arteko desberdintasunak ez nituen ondo aditu, baina argi dago hiru ariketa bereiztuak agerrarazi zituztela.
Alde batetik, katanak zorrotik ateratzeko erabilera koordinatuak egin zituzten taldearen maisuek, bata bestearen ondoan.


Bestetik, egurrezko bokutoarekin elkarren aurka borrokatzen ari zirela planta egin zuten, binaka.
Azken zati batean, zoro hasi ziren elkarrenganako kolpeak ematen, goitik behera banbuzko shinaiekin, garrasika, armadura jantzita eta guzti zeramatela.
Aitortu behar dut barregarria iruditu zitzaigula.




Gogokoen daukadan kyûdôa ez dakit egon zen ala ez (kyû= arkua), baina ezezkoan nago.
Oso arte ederra eta lasaia da arku-tiro japoniarra, budismo zen adarrean garatua.



Alde fisikoa ez ezik, hitzaldi anitz ere plazaratu zituzten.

Larunbatean, eszenatokiaren gainean, Salamankako unibertsitatean irakaslea ei zen japoniar jator batek nô antzerkiari buruz hitz egin zigun.
Tipo xelebrea zen hori. Berak ahoskatzen zuen modutik gaztelera ondo ez zekiela zirudien, baina hala ere konferentzia osoa irakurri zuen.
Tarteko zatietan, nô antzezlanen abestiak kantatu zituen; gure belarrientzat gogorregi, agian.


Igande goizean, lehenengo euskara-kanji hiztegia edo gidaliburua aurkeztu zuten.
Tamalez, ni ez nintzen garaiz iritsi, eta beraz garrantzizkotzat jotzen dudan arren ezin dut gehiagorik esan.


Halaber, kuriosoa izan zen, baina gazteleraz haikuak idazten dituzten nafarren elkarteak hitzaldi-tailerra interesgarria eman zuen.
Haikuak nolabaiteko poema laburrak dira, jatorriz japoniarrak, baina edozein hizkuntzaz molda daitezkeenak.
Haikuak egiteko arauak oso zorrotzak eta mugatuak dira, unean uneko hausnarketa batetik sortzen den sentimendua adierazteko. Oso zaila omen da arte hau jabetzea.
Aisialdi asko eta baretasuna behar dira idazkera honetan sakontzeko.


Azkenik, go hitzaldira abiatu ginen, lehen aipatu dudan xake japoniarra.
Kontua da ez dela batere xakea, eta ezer gutxi daukate amankomunean.
Go jokoa taula handiagoan jolasten da eta izkin guztiak erabiltzen du. Fitxak dilista-formakoak dira, zuriz eta beltzez.
Mintzatzaileak esan zuenez, adimen eta irudimen handiak behar dira, eta estrategia-zentzu landua, maila altuko jokalaria izan nahi baduzu.
Jokoaren xedea ez daukat hain argi, beste jolasetan bezala, aurkarien fitxa guztiak menperatzeko, baliteke.
Behintzat, solasaldian adierazitakoak jakinmina piztu zidan.



Gaurko kultura edo azpikultura den manga eta animeren ingurukoek euren lekua bazeukaten (cosplay lehiaketa barne), jakina, baina nik ez nien kasu handirik egin.


Erakustaldia ikusita, edonor azkar konturatzen da Japoniako kulturaren zenbait adierazpen Txinatik datozela, baina Japoniaren meritua moldatzea izan da, zuhur egokitzea, euren aldaera propioarekin.

Laster neu egongo naiz Japonian, eta ospakizun hau hango kulturarekiko grina berpizteko era aproposa izan da.

EiTBeko elkarrizketa

Astelehenean niri egin zidaten elkarrizketa argitaratu zuten EiTB.com-en webgunean.

Elkarrizketa Couchsurfing-i buruzkoa da, berez, baina gai hau bidaiekin lotura estuan dago.

Hedabideek betidanik izan dute deigarri zure etxearen ateak bidaiari ezezagunei irekitzea eta horren inguruan askotan harremanetan jarri dira nirekin.

Esate baterako, iaz Roge Blascoren irratsaioan horretaz berbetan egon ginen.


Benetan bai dela bidaiatzeko modu ezberdina.


Klikatu irudian elkarrizketa osoa irakurtzeko.

Maroko

Afrikan egon naiz, bizitzan lehen aldiz.
Amerikan egonaldi laburra eta gero, Europa (ia) osotik igaro ostean, Asiara abiatu baino lehen, Afrikako lurrazalaren hautsa zapaldu dute nire oinek.
Duela hilabete gutxi, Europan aurkitu nezakeena baino exotismo handiagoa nahi nuela nenbilen kexu, eta Marokon aski izan dut, ziur.

Benetan hausnarketa batzuk sortarazi dizkit Marokok, ezagutzen nuenarekin alde handiak aurkitu baititut.

Planteatzen zitzaidan eran, bidaia hau Asiakoaren entsegu orokorra izango zen.
Beraz, ez nuen hegaldirik hartuko, eta etxetik zuzen abiatuko nintzen nire helmugara, kilometroak eta kilometroak lur eta itsasotik.

Halaber, topatuko nuen gizartea eta Asiako zenbait herritakoa antzekoak izango zirelakoan zerbait garrantzitsua ikasiko nuen, eta nolabait han eta hemen azalduko zitzaizkidan zailtasunak aurreikusteko gai izango nintzen hortik aurrera.

Iberiar penintsula osoa zeharkatu nuen, bai, baina azkenean uste nuen baino beranduago.
Hasi nintzen lehenengo egunean jadanik arazoak izan nituen.

Inoiz gertatu izan ez zitzaidana, Bilbotik Madrilerako autobusa bi ordu geroago heldu zen, eta hori dela kausa Kadizerakoa galdu nuen eta halabeharrez Madrilen gaua pasatzera behartu ninduen.

Aitortu behar dut halako ezustekoetan askotan haserretzen naizela, baina gogoa baretzen saiatu nintzen, eta azkenik folk taberna batean alboka jotzen bukatu nintzen.

Biharamunean, tren bat hartuta Algezirasera iritsi nintzen eta ferry baten bidez Tangerren lehorreratu nintzen, kontinente batetik besterako muga gainditutakoan.


Tanger
Marokon, portuko geltokian errege alauitaren irudi erraldoiak agurtu ninduen lehenik.
Itsasontzian ezagutu nuen bidaiari amerikar batek hotel batera lagundu zidan.

Hotel Continental.
Aberats kolonialen oinordea, Tanger "lurralde internazional" izendatu zuten garaikoa.
Gidaliburuan jartzen zuten ostatu merkeenen artean, baina bidaiaren garestiena atera zitzaidan.
Lehenengo eguna zenez, ez zidan asko axola.

Asmoa neukan Marokoko iparraldetik erdialdera joatea, eta gero handik, Marrakeshetik, hegazkinez itzultzea.

***

Aurrena txunditzen zaituzten gauzetan, aipagarria da jendea turista zarela konturatzen den bezain laster zuregana hurbiltzen dela, intentzio ilunekin gehienetan.
Baina, are okerrago, gero jabetzen zara atzerritarrekiko joera hori iraunkor bihurtzen dela bidaian zehar, eta gauzak ikaragarri zailtzen ditu.

Ulergaitz egin zitzaidan ere bai, zergatik bi ordutako atzerapena daukaten.
Alegia, joan nintzenean erdialdeko Europako ordutegian 20ak aldera sartzen zen eguzkia, baina Marokon bi ordu lehenago, 18etan, eta ildo berean, 6etan sortzen zen.
Denden ordutegiak, aldiz, berberak ziren (9ak inguru irekiten zituzten) eta ez nion probetxuzko ezer igarri (baliteke eguzki-orduen murrizketa udan baliagarria izango dela, baina udazkenean batere ez).

***

Ailegatu nintzeneko euriak harrera egin ninduen gau hartan, baina hurrengo goizean eguzki epel batek esnatu ninduen, eta hotelaren balkoian gozaldu nuen, zegoen luxua eta giro kolonialarekin harrituta.



Tanger ez dela benetako Marokoa entzunda neukan, behin eta berriro, baina nik ezin nuen epaitu, Marokora iritsi berri.

Itsasora begiratzen duten etxaurre zurietan nabari zen kolonialismoaren eragina, estilo erdi afrikar, erdi europar horretan, 19. mendeko arkitekturaren oroimen hartan.
Hala ere, hiri marokoar guztietan dagoen alde zaharrak, medina deritzona, espero zen itxura zeukan, hau da, labirinto baten modukoa, kale estuak eta sigi-sagan doazenak, denetariko denda eta merkatu txikiez josita.

Hauetan erraz gal daiteke bidaiaria, baina hor datza beren xarma.

Nire atzetik zebiltzan horietako astun askok esan zidaten egun hartan merkatu bereberea zegoela, mendietatik etorritako emakume berebereek antolatu omen zutena, sendabelarrak eta halako gauzak saltzeko.

Hori izan zen kultura bereberea bizi-bizia zegoela hauteman nuen lehen aldia.

Maroko hitz bera hizkuntza bereberetik dator, Marrakesh hiriaren izenetik, nahiz eta arabiera ofizialean Almaghrib jarri zioten herriari, "Mendebala" esan nahi duena.


Tetouan
Egun berean, Chefchaouen izeneko herrirako bidean, Espainaren agindupeko lurraldearen hiriburua izandako Tetouanen gelditu nintzen.

Kontua da duela bi mende potentzia europarrek Afrika osoa eragin-eremutan banatu zutela, eta banaketa horretan Espainiari egokitu zitzaion Marokoko iparraldea nahiz Mendebaldeko Sahara. Frantziari, berriz, Marokoren gehiena.

Banatze lotsagarri honek Marokon aztarna asko utzi ditu, edozein herri afrikarretan legez.



Tetouani, esaterako, kutsu espainiarra antzematen zaio, eraikinetan batez ere, penintsula iberiarreko hirien Ensantxe auzoetan dauden modukoak.
Hizkuntza europarrek ere lorratzak laga zituzten; frantserarena sakonagoa eta zabalagoa.

Gaur ere oraindik, frantseserak lingua franca moduan jokatzen du, Marokok gainontzeko munduarekin komunikatzeko erabiltzen duen hizkuntza.
Eta ez hori bakarrik, edonon topatzekoak ziren frantsesera hutsez idatzitako iragarkiak, kaleetan, dendetan...


Bitxikeria bat.
Hain astunak izaten hasi ziren kale-gidari faltsuak (zerbait erostera eraman nahi zintuztenak, edo zuri jarraitzearen truke dirua eskatuko zizutenak), ezen euskarari ekin bainion.

Bai, irakurrita neukan zenbait aholku iruzurgileen aurka: kasurik ez egitea, ezetz tinko esatea, etb. eta hauetako bat hauxe zen: urrutiko hizkuntz ulertezina besterik ez zenekiela plantak egitea, besteek adi ez dezaten.
Horri irmo eutsi nion bider askotan, norbait gazteleraz edo frantseseraz hitz egiten hurbildu zidan bakoitzean, eta arrakastatsua izan zen teknika. Laster aldentzen ziren, amorruak hartuta.


Chefchaouen
Arratsalde hartan Chefchaouen herri politara iritsi nintzen.
Chefchaouenek bi gauza dakarzkit burura.
Bata, euskaltegian nengoenean hari buruz irakurri genuen testua, eta gero kide batek eskaini zigun deskribapena, bera han jada egona zela.
Garai hartan nekez konprenitzen nuen nolakoa zen hain zirudien urruneko lurraldea.



Bestea, nola ez, gurean "txauen" (edo "chawen", sic) hitzak hartu duen esanahia, jende askok han bertan gogoz bilatzen duen produktuarekin lotura estuan.
Hango kaleetan zuri saltzeko prest beti omen dabiltza, nahiz eta ez erre.

***

Chefchaouen ere Estatu Espainiarren menpe zegoen. Egun haietan, Xauen zeukan izena.

Baina beste gauza guztien gainetik Chefchaouenen kolore bat dago: URDINA.
Eta gainera, urdin mota oso berezi eta xarmagarri bat, zuri kolorea gehitua, udaegun baten zeruko urdin argia.
Diotenen arabera, hango juduak hasi ziren tradizio bitxi honekin, haietako askok penintsulatik erbesteratuak.
19. mendean, espainiarrak hara ailegatu zirenean, sefardi gazteleraz oraindik egiten zuten juduak aurkitu ei zituzten.



Mendi-hegal batean, alde zaharreko horma guztiak urdinez margotuta daude, eta sortzen duen efektua harrigarria da.
Aurreko egunean bota zuen zaparradaren ondorioz margotu berriak izango bailiran geratu ziren paretak eguzkipean, distiratsu-distiratsu.
Parean, Rif mendikatearen puska bat.


Rif mendiei harira, Tetouanetik ere ikusi ahal ziren, iparraldeko lurraldeari izena ematen diotenak.
Tetouango parke batean, telefonoz Rif mendiez ari nintzelarik, agure bat nigana etorri zen.
Hizketan ari ginen, jarrera adeitsua zeukala konturatutakoan.
Gasteizen zuela anaia edo arreba bat (hori ez nion ondo ulertu, gazteleraz ari zen arren) bizitzen, espainiarrak ongi etorri hartzen zituela, amerikarrak baino nahiago zituela, euskaldunak eta Rifeko berebereak anaiak zirela...

Abd el-Krim iraultzaileak ez omen zuen gauza bera pentsatzen.
20. mendearen hasieran, Marokoko zati hori Espainiak zeukala, Rifeko guda piztu zen, non milaka berebereek euren eskubideen alde borrokatu zuten, eta tarte txiki batez errepublika independente bat sortzea lortu zuten.


Baina mendikateak ez zituen soilik gerrillariak ezkutuan, egunera arte ere tximinoen populazioa mantendu da, eta turista askorentzat ikusteko aukera paregabea da.

Marokoko mendietan lehoiak ere bazeuden, antzinean; 20. mendera arte iraun zuten gixajoek.


Fes
Ondoren, Fes hirirako bidea hartu nuen.
Fesek, Meknes eta Marrakeshekin batera, "hiri inperiala" deitura partekatzen du, Erdi Aroko erresumaren hiriburuen bat izan baitzen.

Erdi galduta, Chefchaoueneko autobus geltokian bi ordu itxaron eta gero autobus ziztrin batera zuzendu ninduen geltokiaren arduradun batek.
Beste bidaiari batzuek kontatu zidaten halako autobusak herriz herri ibiltzen zirela, eta sarritan oiloak eta ahuntzak sartzen zituzten barrura, baina ez zidan halakorik gertatu.
Alabaina, autobusaren sabaiaren gainean fardel batzuk bai jarri zituztela eta poliziak ekipajeak aztertzeko bi aldiz gelditu gintuen.


Bidean ikusi nituen paisaiak benetan ikusgarriak ziren, baina aldi berean, Gaztelan edo ikus daitezkeenekin antza zeukaten. Betidanik uste dugu Maroko lehorragoa zela, eta aitzitik, berdetasuna han-hemenka zegoen.

***

Milioi bat biztanletako hirian sartu nintzeneko bere giro nahasiak harrapatu ninduen.
Hiri zaharra harresiek inguratuta dago, guztiz, eta hauetan ateak zeuden, arku arabiar ezagunek koroaturik.

Lohiz eta gorotzez jositako sarreraren lurzorua zapaldu ostean, hauetako batetik barrura sartu nintzen, asto batzuk, zamak soinean, hor zeudela.
Han bertan hasten zen nahastea; alde batetik, merkatarien postuak, edozein modutan jarrita, batzuek oihukatzen, eta erosleak joan-etorrietan; bestetik, turista inozoen bila zebiltzanak eta mota orotariko produktuen garraiolariak, motorraz, astotxoz ala bizikletaz, berdin zien.


Euri-tanta epelak jausten ari ziren ere bai.
Zinez, ez nuen Marokoko udazkenean hainbeste euri espero, baina oker nenbilen.


Zorionez, aurki teilatupean nengoen, medinaren barneko ostatu xume eroso batean, non familia bera bizi zen.
Patio moduko egongela zeukan etxebizitzaren erdian, eta hortik bigarren solairura eta gainerako geletarako sarbidea zegoen.


Medinako kale estuetan garbitasun eza nabaria zen.
Ibiltaria laster usain gogorrek gatibu aurkitzen da. Batzuk gozoak dira, besteak (gehienak?) ez dira hain atseginak, arrainena, hiltegiarena, larruarena, aragi ustelduarena, zaborrarena oro har... eta kiratsen arloan sar daitezke.

Noizean behin, ederto apaindutako iturriekin ere topatu nintzen, bazter abandonatuetan. Urak Erdi Aroko azpiegituretatik korrika egiten du hirigune zaharrean, eta antzinetik garbiketaren ikur bakarra izan da, erabiltzen dituen hodiak harrizko edo porlanezko geruza anitzen azpian datzate, ahaztuta eta kasu askotan, puskatuta ere.

Labirinto honetako estartak ogibide tradizionalen arabera banatuta zeuden.
Elikagaiak zein artisautza oroen emaitzak salgai zeuden, karriketatik barreiatuta, eta katuak nonahi zebiltzan, zer jango zain.
Jatetxeetan ere katuak niri begiratzen geratzen ziren, janaria eroriko zen unearen esperoan, ahalkegabe.

Jakien ildotik... oroigarri daukat mendazko tearen zapore bizia, oso espeziatuta eta edonon eskainita.
Honelakoa zen prozedura: zerbitzariak lehenik ur beroa botatzen zuen teontzira, han tearekin eta menda-belarrekin nahasten da, orduan tea teontzitik edalontzira isurtzen du. Edan baino lehen, berriro ere edalontzian isuritakoa teontzira itzultzen da. Azkenik, bigarren aldi honetan isurtzen dena edan daiteke.


Barre eragiten zidan merkatu batean ikusi nuen zerbaitek.
Alfonbratxo moduko estalgarri baten gainean, dozenaka oiloak lerrotan jarrita zeuzkan gizon batek, saltzeko asmoz.
Oiloak bizirik zeuden, noski, baina antza denez ez zeukaten estekarik, bata bestearen kontra uzkurtuta zeudela.
Isil-isilik zeuden piztiak, hauetako batek burua altxatu zuen arte eta kakara bota zuen. Jabeak, matxinada keinu hori ikusita, bizkor eman zion kolpe siku bat eta oiloak, azken oihu arranguratsua jaurtiz, etsi zuen eta ostera ere burua makurtu zuen.


Medinatik kanpo (Fes el-Bali), bazeuden bi auzo handi, alegia, Fes Jdid (arabieraz "Fes Berria" esan nahi duena) eta Ville Nouvelle (alde koloniala).
Soilik Fesen, hain hiri zaharrean, 700 urteko auzoari "berri" dei diezaiokete.
Fes Jdiden barruan Mellah dago, auzune judutarra. Izena, berez, "gatz" hitzetik dator, zeren eta juduak bere salmentan aritzen baitziren.
Gaur egun, baina, judutegian oso judu gutxi daude. Askok Ville Nouvellera mugitu ziren, edota Rabatera, edo, azkenik, Palestinara.

Hala eta guztiz ere, sinagoga baten funtzionamenduak indarrean darrai, bisitarientzako ikuskizuna besterik ez bazen ere.
Ni handik pasatu nintzanean turista amerikarren aldra bat sarreratik urrats gutxitara pilatzen zen, rabbiarekin ingelesez berbetan.

Segidan, ostatura itzultzekotan, iluntze aldean bide ezezagun batetik sartu eta berehala galdu nintzen. Biraka nenbilen tarte batean, sartu nintzen tokira itzuli arte, momentu batez izuak harrapatu izanda.


Fesen ikusi nuen azken gauza jauregiaren urrezko atetzarrak izan ziren. Egun euritsu hartan ez zeukaten behar zuten bezain distira; edonola ere, turistak hauen aurrean fotografiak ateratzen zabiltza.
Nik gidaliburuaren azalean ikusiak nituen.



Rabat
Rabaterako iristea nolabait baregarritzat hartu nuen.
Egungo hiriburua bada ere, ez du ematen hain kaotikoa denik, Fesen aldean.
Berez, hiriburu koloniala besterik ez da Rabat, euren garaian frantsesek inposatu zutena.
Maroko menperatzeko arazoak saihestu nahian, Frantziatik azkar heltzen den leku bat behar zuten, itsasotik gertu dagoena.
Horretaz gain, gortearen azpikerietatik alde egin nahi zuten frantsesek, ezegonkortasuna ekartzen baitzuten, eta horiek garrantzitsuak ziren Fesen.

Aginte kolonialista baino lehen, Rabatek eta aldamenean dagoen Sale portuak piraterian jarduten zuten, aro batean ospe handikoak izan ziren pirata berebereen babeslekua. Afrikatik Islandiaraino hedatzen ziren euren lapurretetan eta eraso orokorretan.
Marokoko erregeek ezin zituzten zeharo kontrolpean eduki, eta eremu hartan bolada luzeko "errepublika kortsarioa" osatu zen.

Frantziaren menpearen ostean mendebaldeko hiri moderno bilakatuta dago Rabat.


Pasealdi lasaia eman nuen, bere itsasaldeko harresietatik eta bere kasbah zuri-urdin zaharretik (Al-Andalusetik ihesitakoek eraikia), ilargierdia olatuen eta hondartzaren gainean distira egiten zuela, maiteminduak ilunabarrean elkartzen diren gunetik.
Beharbada, bidaiaren ostatu txarrenean lo egin nuen, baina ez zidan kezkatu.

***

Rabateko tren-geltoki nagusia txukun eta dotorea zen, dena marmolez, beiraz eta metalez egina.
Handik tren berri-berriak Marrekesherako norabidean eraman ninduen.

Ez nintzen Casablancan gelditu.
"Ez du merezi bisitatzea, ez du merezi, ez xahutu zure denbora Casablancan."
Hori maiz entzun eta irakurri nuen.



Marrakesh
Kostaldetik urrundu ahalean, trena helmugara hurbiltzen ari zen neurrian, gero eta pasaia idorragoak agerikoak ziren.
Horrek bai ematen zuen egiazko Marokoa, gogoan generamana, behintzat. Marokoar beraiek halaxe esan zidaten ere bai.


Noizbait Marrakesh caravanserai bat zen, Tonbuktutik etortzen ziren karabanen geralekua.
Horren inguruan azokak (arabieraz "souq" esaten diete) sortzen hasi ziren, bazarrez bete zen erdialdea eta azkenean adobezko harresiak altxatu zituzten.
Kalezuloetan bat batean atari ikusgarriak azaltzen dira, eta barnean fondouqak, artisau baten etxebizitza zein tailerra, bere artea egunera arte etengabe garatuz, eta berrikuntza sortuz joan den lekua.


Marrakeshen bihotzean kokatuta, Djemaa El-Fna plazak bisitariaren arreta arin bereganatzen du.
Gisa guztietako kale artistak eta saltzaileak hor biltzen dira, turistaren diru eske: laranja-zuku freskoak eskaintzen dituztenak, lurrinak eta esentziak salgai zeuzkatenak, sugeen hipnotizatzaileak, dultzainak (gaitak) joz saskitik aterarazten eta euren erritmora dantzarazten zituztenak, tatuaiak egiten zituzten emakume berebereak, ura zeramatenak, oso era deigarrian jantzita...


Teilaturiko bazar galerietara barruratu nintzenean orientatzeko sena erabat galdu nuen.
Lantzean behin, estalperik gabeko plazatxoak eta txiroago ematen zuten kalearte hustuek, baina oroz gain amaigabeko azokak. Ezinezkoa zen non zeunden jakitea.

Hango saltoki batean zintzilikaturik txirulak eta albokeak zeuden; musika tresnei so geratu nintzen.
Oso itxura berezia zeukaten, hemengoen aldean oso bestelakoak ziruditen, baina familia berberarenak, dultzaina eta albokaren eitekoak.

Produktu nabarmenenetan artean, azukrez, eztiz, irinez etb. prestatutako gozoki koloredunak eta fruitu lehorrak egundoko erakustokietan begibistan zeudenak.


Gauez, plaza nagusira bueltan giroa apur bat aldatuta zegoen, hau da, postu guztien argiak piztuta, eta behin-behineko jatetxeak nonahi irten ziren (goizean ziurtasunez hor ez zeudenak), euren sukaldetatik keak hedatzen eta musika soinuak oihuekin nahasten, are ozenago, dendariek zuri geldigabe deika.

Ñabardura guztiak begirada batean atzematea zaila zen, iluntasuna eta aldi berean usain-hodeiak airean libre, argi itsugarriak eta zaratak horren giro irrealean elkartzen ziren.

Bazeuden ere Afrika beltzatik etorritako gnawa perkusionistak, jatorria Mauritanian bide daukatenak. Gau osoa ematen dute kriskitinei eta danborrei kolpe-kolpeka.

***

Hurrengo egunean, ohiko leku turistikoak bisitatzeko egokiera aprobetxatu nuen.

Horietan, elkarren ondoan dauden Ben Youssef madrasa eta Marrakesheko Museoa bereitzen dira.
Eraikin historikoetan egokituta, plaza nagusitik medinaren beste muturrean kokatuta daude eta beraz labirintoa zeharkatu behar izan nuen (berriz galdu nintzen).
Marrakeshen baino inon ez nuen sarrerarik ordaindu. Marokoko mirariak normalean muxutruk dira eta kanpoaldean daude, ez da inon berezirik sartu behar.
Salbuespenak hor ditugu: Marrakesheko gune miresgarriak gozatzea derrigorrezkoa da, nahiz eta ordaindu behar.


Madrasaren eta museoren barneek izugarrizko edertasuna daukate, gehienetan isiltasunean dastatu ahal dena.
Arkitektura arabiar klasikoaren adierazgarri onak dira, baita berritzaileak ere, nonbait.
Madrasak garai batean eskola islamiko balio zuen, eta ikasleak han bertan bizi ziren, egun ikus daizteken gela ñimiñoetan.
Erdialdean patio altua dauka, non eguzki izpiak lotsati barrentzen diren, urmael bat lasai-lasai ferekatuz.


Badi izeneko jauregiaren hondakinak begiztatu nituen ere bai; handik Saaditen hilobiak ikustera abiatu nintzen, eta turista-masak ongietorria eman zidan.
Eguzki-galdatan ilara luzea osatu genuen, eta itxaronaldia bukaezin egin zitzaidan, baina horrek ez zidan eragozten barrua ikustea (bost minutu besterik ez zen behar behin iritsita).


Djemaa El-Fnatik hurbil Koutoubia meskitaren dorrea ikustekoa da, zuhaitz exotikoen parke batek inguratuta, Sevillako Giraldarentzako eredua izan zena.
Marokon, beste herri batzuetan ez bezala, moskeetan musulmanak ez direnak ezin dira sartu.


Hilerri judutarra azaletik aztertu nuen.
Ehunaka kare zurizko hilobiek osatzen zuten pasaia, izenik ez, seinalerik ez.

***

Eskualdeko mapak arakatzen nenbilelarik, hain hurbil zeuden Mauritania, Mali... errepide afrikarren norabide infinitoa hartzeko tentazioa nire baitan piztu zen.

Arratsalde hartan sortalderantz hartu nuen autobusa.



Ouarzazate
Marrakeshetik nahiko berandu irten zen autobusa, eta gainera, gidaliburuan jartzen zuena edo esan zidatena baino askoz luzeagoa zen bidaia.
Sahara ikustea neure buruari jarri nion hurrengo xede, eta horretarako Ouarzazatera joan behar nuen.
Herri horrek "basamortuaren atea" zeukan goitizen, eta beraz beren-beregi joan nintzen.

Iritsi nintzen bezain laster diru iruzurra baten biktima izateko zorian egon nintzen.
Pasadizoa ez dut kontatuko hemen, baina korapilotik irtetea erdietsi nuela jakitea nahikoa da.


Sahara
Gertakizun txarrak gorabehera, goizean berehala abiatu ginen.
Miliak eta miliak jeepez egin genituen, Erg Chebbi dunetara heldu arte.


Bidean, tarteka, adobezko kasbah-k, desertuko herriaren gotorlekuak eta merkatuak, karabanarentzako aterpeak, palmondoz osatutako oasi berde-berdeen erdian.




Haranan zehar ibai bakar bat zebilen eta honetako urertz bietan munduko oasi handienetariko bat luzatzen zen.
Oasi honen alboan jeepa gelditu genuen palmondo batetik datilak hartzeko. Gozoak ziren, baina ondorio kaltegarriak izan omen zituzten, batek daki.


Tankera arraroko harrizko mendi-multzoak atzean utziz, hautsez estalitako eremu lehorretatik hareazko lekaroraino bidaiatu genuen.


Marokon egindako bidaiaren alderik mamitsuena, zer esanik ez, basamortuaren erakarpen arrotza izan zen.
Apika, kultura zinematografikoak bultzatu gaitu dunerako erakarpen horretara.
Gorri-urrezko harea xeheen aurrean behatuz eragiten den lilura ondo deskribatzeko ez dago hitz aproposik eta irudiei begirada bat ematea gomendatzen dizuet.
































Hori bai, luzaroan gomutan izango dut ilbetepean bidaiaturiko zeharkaldia, kanpamenturaino, gameluz izarren azpian.

Sentimendu kontrajarriak jasan nituen ibilaldi hartan.
Gamelu-gidaria eta biok bakarrik geunden, eta ni noiz helduko beldur nintzen, argi hurbilenak kilometro askotara baitzeuden.

Halako batean, gamelu-gidariak, touareg urdinez jantzita eta guzti, tabako pakete bat atera zuen eta erretzen hasi zen.
Horretan zegoela, eskuko telefonoak jo zion eta hor, desertu erdian eta gamelua atzean, mugikorrez hitz egiteari ekin zion.
Une bateko magia apurtu zidan.


Lekaro galdu hartan ilunsentia, eguzkia bere amarengana joaten, dunen azpian ezkutatzen, eta egunsentia begietsi nituen.
Beraz, esan nezakeen ipurdian hartu nuen mina (ordubete baino gehiago gameluz ibili nintzen eta) barkagarria zela.

Gerokoa, afaria zerbitzatu ziguten kanpamentuan, goxo-goxoa, bigarren platera oilaskoa zen, zapore oso gogorrakoa, espeziatua ere, limoiaren gustu garratzarekin, oliba beltz-moreekin lagunduta.

Kanpamentuan beste gonbidatu batzuk zeuden. Hots, familia alemaniar bat eta amerikar batzuk.

Afaria bitartean, familiaren batek hizkuntzei buruz itaundu zien desertuaren gidei.
Marokoko arabieraren aldaeraz (dariya) gain, desertuan hitz egiten duten hassaniya, eta hizkuntz berebere hiru.


Gaua bukatzeko, musika sesioa eskaini ziguten, batik bat perkusioa, eta horretan sartu nizkion nik bertan inprobisatu nituen alboka doinuak, gonbidatuen harridura pizten.

Primeran prestatutako gauarengatik eskerrak eman ondoren, haima baten barruan egin nuen lo, azken finean oihal lodi batzuk baino ez zena, baina eroso-eroso, "goian zerua eta behean lurra".



Marrakeshi agurra
Marokon igaro nuen azken eguna ez zen batere erraza.
Itzarri nintzenean digestio-arazo bat neukala nabaritu nuen.
Jan edo edan nuen zerbait, auskalo zer. Janari-pozoinketa horrek ikaragarrizko beherakoa eragin zidan, eta ezin izan nuen ezer jan egun osoan.


Gaitzak jota, erdi lo, gauez Atlas mendietan gaindi genbiltzanean harrizko erraldoien itzala soslai somatu nuen, autobusaren gortinetan barrena.

Marrakeshen atzera, ahal izan nuen moduan ia hiri osoa ibili nuen, autobusak utzi ninduenetik ostatura, motxila sorbaldan.

Hain urduritasun larrian nenbilen ezen gela ordaindutakoan kanbioak hartzea ahaztu baitzitzaidan.
Gelatik harrerara bueltatu nintzen.
Hotelaren harreragileak itzuli zizkidan kanbioak eta pasaportea.

"Zorionak!" esan zidan.
"Zer ba?" esan nion.

"Bi ordu barru zure urtebetetzea izango da eta."

***

Agian, pena ematen didan gauza bakarra Atlantikoko kostaldea, Rabat izan ezik, alde batera uztea izan da, desertuaren faborez, eta hori dela eta, Essaouira ikusi ez izana.


Hegazkinetik Afrika eta Europa, Atlantikoa eta Mediterraneoa aldi berean ikusi nituen.